Willem Barentsz
Wie was Willem Barentsz?
Volgens de overlevering is Willem Barentsz geboren op Formerum op Terschelling. Daaraan de zuidkant (nu Zuid 9) stond naar men zegt zijn geboortehuis.
Willem Barentsz was in ieder geval een Terschellinger. Anderen uit zijn tijd hebben dat gezegd en uit de beschrijvingen is het af te leiden. In 1594 was hij officieel burger (“poorter”) van Amsterdam. Wij weten verder helaas niet zo veel van hem. Als zoveel beroemde mensen kwam hij vrij plotseling op het wereldtoneel. Als zoveel groten had hij een denkbeeld dat in zijn tijd niet altijd werd gewaardeerd. Willem Barentsz zal omstreeks 1555 op Terschelling zijn geboren. Hier van is geen geboortebewijs.
Sommigen twijfelden dan ook aan zijn Terschellinger afkomst. Haarlem werd soms als geboorteplaats genoemd, maar dan had Jan Huygen van Lindschoten dat in zijn reisbeschrijvingen wel genoemd. Die kwam zelf van Haarlem. In zijn reisbeschrijving van de eerste expeditie om de noord in 1594 schrijft Jan Huygen:
“Op ’t schip van Amsterdam was schipper en stuerman Willem Barentsz van der schelling, Boirgher t’ Amsterdam, een seer ervaren ende bedreven Man in de const van de Zeevaert, hebbende bij hem een schellinger Visschersjacht, om hem in sijn voorghenomen Reyse gheselschap te houden.”
Willem Barentsz zelf schreef niet veel. Hier en daar vinden we aantekeningen, maar die brengen ons niet dichter tot de persoon. Zijn scheepsjournalen van zijn reis om de noord zijn verloren gegaan. In het voorwoord bij zijn kaartatlas van de middellandse zee (1595) schrijft Willem Barentsz over zichzelf:
“Van sijne kintsche daghen aen altijt gheneghen gheweest was , omme nae alle syn vermoghen de Landen die hy bewandelde ofte beseylde Caertsghewijse met de omloopende Zeen, Wateren ende Streckinghen af te beelden.”
Zijn naam werd en wordt op verschillende manieren geschreven. Hij ondertekende zelf soms met Willem Barentszoon of Willem Barentsoen. Op het cedelken ondertekent hij (zover leesbaar) met Wylhem Barents.
Bij de eerste expeditie in 1594 komen wij zijn naam voor het eerst in de geschriften tegen. In 1597 overlijdt hij in het hoge Noorden en laat in Amsterdam een vrouw en vijf kinderen in armoede achter. Zijn naam leeft voort dankzij de reisbeschrijvingen van de drie expedities waar hij aan deelnam. Uit de reisbeschrijvingen en alle geschriften daaromheen kun je wel een indruk krijgen van de persoon Barentsz, Barentsz was een gelovig man. Zijn lijfspreuk was “Niet sonder God”.
Hij moet ook een kundig zeeman, zeevaartkundige en cartograaf zijn geweest. Dat blijkt uit al zijn kaarten boeken van de middellandse zee. Maar het blijkt ook uit zijn kaart van de poolstreken, die posthuum in 1598 werd uitgegeven. Ook zijn hoge posities bij de drie expedities om de noord zijn een teken dat hij een gewaardeerd man was. Barentsz was schipper en wetenschappelijk leider. Hij had het vertrouwen van Plancius; een cartograaf en predikant van aanzijn in Amsterdam. Terschellingers willen vrij en onafhankelijk zijn zegt de bekende Gerrit Knop, als hij hun karakter beschrijft.
De zelfstandigheid vervolgt hij, ontaardt nogal eens in een koppig gelijkwillen hebben. Het onafhankelijkheidsgevoel kweekt plichtsgevoel, zegt Knop verder. Terschellingers gaan er voor als het moet. Deze eigenschappen passen uitstekend bij Willem Barentsz Hij dreef vaak stug zijn eigen zin door; soms tegen mogelijk beter weten in. Barentsz geloofde en bleef geloven, gesteund door Plancius, in een ijsvrije doorvaart naar China en Japan via de noordoostelijke route: benoorden Nova Zembla. Hij negeerde zelfs bevelen van de geldschieters om het “om de Noord” (recht over de noordpool) of “om de Oost” (bezuiden Nova Zembla) te proberen. Hij moest het met de dood bekopen. Terwijl de meeste zeevarenden uitgingen van de nieuwe Gregoriaanse tijd (b.v niet op 11 maart, maar op 21 maart begint de lente) bleef Willem Barentsz nog lang met de oude Juliaanse tijd rekenen. Maar ja dat was op Terschelling ook nog lang gebruikelijk.
Willem Barentsz, zijn naam leeft voort.
Op Terschelling zijn de Willem Barentszstraat en de Willem Barentszkade naar hem vernoemd en de zeevaartschool heet terecht Willem Barentsz. Er is op Terschelling een Willem Barentszfonds voor oud-zeelieden en één van de ijsclubs heet natuurlijk Willem Barentsz. De plek waar zijn geboortehuis vermoedelijk stond heet de Willem Barentszhoeve. Naast Terschelling zijn er in Nederland nog 63 plaatsen waar een straat naar hem is vernoemd! Aan de westkust van West-Spitsbergen bevindt zich de Russische nederzetting Baretszburg. Aan de oostzijde ligt het eiland Barentsøya en de zee tussen Lapland en Nova Zembla heet Barentsz Zee.